Psikolojideki birçok kuram zihnin bilinç düzeyini temel alarak oluşturulmuştur. Sigmund Freud ise bilinçdışı süreçlerin, bizi sandığımızdan daha çok etkilediğini ve yönlendirdiğini savunmuştur. Bu nedenle psikanaliz kuramının temelinde bilinçdışı süreçler vardır.

Psikanalizde Topografik Model

Bilinç :

  • İç dünyanın farkında olunarak, dış dünya ile buna uygun etkileşim kurulduğu süreçtir.
  • Gerçekliği değerlendirme becerisi yalnızca bilinç sürecinde mümkündür.
  • Bilinç düzeyindeki içerikler, konuşma yada davranış ile dışa yansıtılır.

Bilinçöncesi :

  • Dikkatin zorlanmasıyla bilinç düzeyine erişebilen algılar ve düşünceler bütünüdür.
  • Hayal kurma becerisi, bilinçöncesi ve bilinç sürecinin ortaklaşa ürünüdür.

Bilinçdışı :

  • Bilinç düzeyine çıkamayan, çıkması engellenen her türlü algı ve düşünceleri kapsar.
  • Gerçeğe ve mantığa uymayan her türlü ilkel dürtüyü barındırır.
  • Zaman/mekan, neden/sonuç, doğru/yanlış gibi bağlantılar yoktur.

Psikoloji alanında çalışan her bilim insanı gibi Sigmund Freud'da zihnin yapısını anlamaya çalışmıştır, bu süreçte insanın davranışlarını yöneten dürtülerin aynı zamanda insanın kişiliğini de şekillendirdiğini savunmuştur. Dürtü, fizyolojik olarak ''gerilim ve rahatlama'' süreci psikolojik olarak ise ''gereksinim ve doyum'' ihtiyacı olarak tanımlanabilir. Ancak dürtülerin tek başına organizmayı harekete geçirici bir becerisi yoktur, bu harekete geçiş sürecini ''benlik'' adı verilen karmaşık zihinsel yapı yönetir. Sigmund Freud, benlik kavramının nasıl çalıştığını geliştirdiği yapısal model ile açıklamaya çalışmıştır.

Psikanalizde Yapısal Model

Altbenlik (id) : Dürtülerin saf haliyle temsil edildiği zihinsel alandır.

Benlik (ego) : Kişinin iç dünya ve dış dünya arasındaki etkileşimini kapsayan alandır.

Üstbenlik (süperego) : Dış gerçekliğin ve ahlaki değerlerin bulunduğu zihinsel alandır.

Altbenliğin Özellikleri :

  • Altbenlik, sürekli haz ilkesiyle hareket eder ve zaman/mekan kavramı yoktur.
  • Altbenlik, mantıksallıktan uzaktır ve birbiriyle çelişen zıt dürtüler aynı anda varolabilir.
  • Altbenlik, rüyalar yada dil sürçmeleri gibi durumlarda açığa çıkabilirler.

Benliğin Özellikleri :

  • Benlik, dürtülerin tehlikesiz bir şekilde doyurulmasından ve bu sürecin devamlılığının sağlanmasından sorumludur.
  • Benlik, dürtüleri doyuma ulaştırma sürecinde dış gerçekliği de hesaba katarak değerlendirmeler yapar.
  • Benlik, dürtüleri gerektiğinde erteleyebilir, çevre tarafından kabul edilebilir bir forma dönüştürebilir yada bastırabilir.

Üstbenliğin Özellikleri :

  • Üstbenlik, gerçekçilik ilkesiyle hareket eder ve zaman/mekan kavramlarını gözetir.
  • Üstbenlik, her zaman mantık çerçevesinde tutarlı kararlar verir.
  • Üstbenlik, çevresel faktörler sonucu değişebilir ve geliştirilebilir.